Tại kì họp thứ 7, quốc hội khoá XIV, đại biểu Phạm Văn Tuân – đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình đã có văn bản chất vấn đối với Bộ Khoa học và Công nghệ về việc đề nghị nhà nước cần sớm ban hành quy định về tiêu chuẩn quy chuẩn nước mắm truyền thống và nước mắm công nghiệp. Ngày 23/12/2019, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ – Chu Ngọc Anh đã có văn bản chính thức trả lời những vấn đề mà đại biểu Phạm Văn Tuân đã thay mặt cử tri chất vấn. Thực hiện nghị quyết của Quốc Hội về đổi mới trong các hoạt động của Quốc hội, đồng thời nâng cao vai trò giám sát của Đại Biểu Quốc Hội trong hoạt động giám sát, nhằm cung cấp cho quý khán giả những thông tin chính xác nhất xung quanh những nội dung chất vấn và trả lời chất vấn tại các kì họp Quốc hội.
Phỏng vấn ông Phạm Văn Tuân – Đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình
Ông Phạm Văn Tuân – Đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình
Hỏi: Trong kì họp thứ 7 – quốc hội thứ XIV , đại biểu là một trong số rất nhiều các đại biểu đã quyết định chất vấn bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, vậy xin đại biểu cho biết xuất phát từ nguyên nhân nào khiến đại biểu chất vấn Bộ Khoa học và Công nghệ về vấn đề đã đề cập?
– Trả lời : Xuất phát từ việc đầu năm 2019, khi tiếp xúc cử tri ở khu vực 2 huyện ven biển cùng việc lấy ý kiến và trao đổi với một số tổ chức, doanh nghiệp đã kiến nghị: Ban hành tiêu chuẩn quy định về nước mắm truyền thống, đồng thời đề nghị thành lập Hiệp Hội nước mắm truyền thống. Trên cơ sở đó, tôi đã quyết định chất vấn 3 bộ: bộ Khoa học công nghệ môi trường, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn và bộ Nội Vụ về những vấn đề liên quan đến cử tri và một số tổ chức chế biến thuỷ-hải sản, đặc biệt là chế biến nước mắm truyền thống.
Hỏi: Ngày 23/12/2019 Bộ Công nghệ đã có văn bản trả lời những vấn đề mà đại biểu đã thay mặt cử tri chất vấn, vậy thì với vai trò là đại biểu dân cử, ông đánh giá như thế nào về nội dung trả lời của bộ Khoa học và Công nghệ?
– Trả lời: Nhận được ý kiến trả lời của 3 bộ, trong đó bộ Khoa học công nghệ môi trường cũng có ý kiến trả lời về việc ban hành tiêu chuẩn. Trên cơ sở lấy ý kiến dựa vào tiêu chuẩn của Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn, chờ ý kiến thành lập Hiệp Hội nước mắm của Bộ Nội Vụ. Tôi cho rằng, 3 bộ cho ý kiến chưa được thoả đáng để đáp ứng nhu cầu chế biến và sản xuất của bà con ngư dân.
Ngày 23/12/2019, Bộ trưởng bộ khoa học và công nghệ – Chu Ngọc Anh đã có văn bản số 4117, trả lời chất vấn của đại biểu Quốc Hội Phạm Văn Tuân ( đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình): “Theo đó, hiện nay trong hệ thống tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5107- 2018, là tiêu chuẩn về sản phẩm nước mắm. Tiêu chuẩn này quy định các yêu cầu kỹ thuật, phương pháp thử và các yêu cầu về ghi nhãn cho nước mắm nói chung”.
Không chỉ có vậy, trong hệ thống tiêu chuẩn quốc gia hiện hành, theo thẩm quyền quy định Bộ nông nghiệp và phát triển nông thông, đã ban hành điều kiện an toàn thực phẩm trong quy chuẩn quốc gia về cơ sở sản xuất nước mắm. Thời gian qua, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, Phó thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã có ý kiến chỉ đạo bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn chủ trì nghiên cứu xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn về nước mắm. Để đảm bảo sức khoẻ, quyền lợi người tiêu dùng và không ảnh hưởng tiêu cực tới sản xuất kinh doanh nước mắm truyền thống. Bên cạnh đó, chính phủ cũng đang chỉ đạo bộ Nội Vụ xem xét, xử lý việc thành lập Hiệp hội nước mắm.
Thành lập Hiệp Hội nước mắm xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn về nước mắm
Sau khi Hiệp Hội nước mắm được thành lập, Bộ Khoa Học và Công nghệ khuyến khích Hiệp Hội nước mắm nghiên cứu, đề xuất, xây dựng TCVN phù hợp với tình hình sản xuất thực tiễn sản xuất nước mắm tại Việt Nam. Với vai trò là cơ quan đầu mối, chịu trách nhiệm trước chính phủ, thực hiện thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động tiêu chuẩn, quy chuẩn kĩ thuật. Bộ khoa học và công nghệ luôn sẵn sàng phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, Hiệp hội, doanh nghiệp trong việc rà soát, hoàn thiện hệ thống QCVN – TCVN về nước mắm, bảo vệ sức khoẻ, quyền lợi người tiêu dùng và lợi ích chính đáng của các bên liên quan.
Một văn bản hay một chính sách mang tính quy phạm pháp luật, nếu rõ ràng về các chỉ số kĩ thuật thì sẽ tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp. Ngược lại, nếu một văn bản hay một chính sách khi công bố lại xa rời thực tế, không gắn với đời sống sản xuất kinh doanh của người dân thì sẽ phản tác dụng và gây ra phản ứng mạnh trong dư luận. Đây là một thực tế đã diễn ra khi mà thời gian qua, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn đã công bố dự thảo tiêu chuẩn quốc gia về quy phạm thực hành sản xuất nước mắm. Thời điểm công bố, dự thảo này đã vấp phải ý kiến trái chiều , để rồi phó thủ tướng chính phủ Vũ Đức Đam phải chỉ đạo, dừng dự thảo tiêu chuẩn này để tiếp tục đối thoại.
>> Hiệp Hội Nước Mắm Truyền Thống, những ngày đầu thành lập
T.S Nguyễn Minh Hồng (Chủ tịch Hiệp Hội thực phẩm minh bạch Việt Nam)
Cần phải phân định rõ ràng tiêu chuẩn, quy chuẩn và điều kiện sản xuất của 2 loại nước mắm
Để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng và bảo vệ thương hiệu riêng của mỗi loại sản phẩm, nhiều ý kiến cho rằng cần phải phân định rõ ràng tên gọi từ đó xác định tiêu chuẩn, quy chuẩn, điều kiện sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp sản xuất 2 loại nước mắm gia vị khác nhau
Theo Ông Trần Văn Quang ( Chủ tịch HĐQT công ty cổ phần hải sản Thái Bình ) nói: “Dùng từ nào đó để 2 hội cùng phát triển, có thể nói vừa sản xuất nước mắm công nghiệp vừa sản xuất nước mắm truyền thống thì nước mắm truyền thống phải có quy chuẩn riêng và nước mắm công nghiệp có quy chuẩn riêng.”
Ông Trần Văn Quang ( Chủ tịch HĐQT công ty cổ phần hải sản Thái Bình )
T.S Trần Thị Dung( chuyên gia chế biến và an toàn thực phẩm) phát biểu: “Theo tiêu chuẩn này, các hội liên quan đến nước mắm đã đề nghị cần phải tách rời 2 tiêu chuẩn. Một tiêu chuẩn cho sản phẩm nước mắm truyền thống và một tiêu chuẩn cho sản phẩm nước mắm công nghiệp. Tên gọi đó là gì thì sau này chúng ta sẽ bàn tiếp, nhưng mà điều quan trọng là phải trả lại tên nước mắm cho nước mắm truyền thống”.
T.S Trần Thị Dung( chuyên gia chế biến và an toàn thực phẩm)
Tại một buổi họp báo do tổ công tác của Thủ tướng tổ chức, đánh giá về những sự việc gây xôn xao dư luận trong thời gian gần đây, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ – Mai Tiến Dũng đã nêu quan điểm: ” Không thể lấy quy chuẩn nước mắm công nghiệp áp cho nước mắm truyền thống. Quy chuẩn nước mắm công nghiệp, tiêu chuẩn của nước mắm thủ công, chúng ta không nên lấy quy chuẩn nước mắm công nghiệp áp cho nước mắm truyền thống. Phải có chỉ số rạch ròi để xây dựng, nếu chúng ta làm như vậy thì vẫn dự được quản lý nhà nước, vẫn giữ được môi trường đầu tư, đồng thời vẫn tạo điều kiện sản xuất kinh doanh. Như vậy chúng ta phải đảm bảo các mặt.
Đặc biệt, Thủ tướng nhắc khi xây dựng các thể chế, xây dựng vấn đề liên quan đến các cơ chính sách, đề nghị trước khi công bố báo trí, dư luận, phải đánh giá tác động, phải lấy ý kiến của người dân, doanh nghiệp thật kỹ, tránh việc vừa ban hành thì dư luận không đồng tình. Nếu chúng ta công bố các chỉ số, công bố các quy chuẩn, tiêu chuẩn, định lượng thì vấn đề liên quan đến tính minh bạch tốt hơn, công tác kiểm tra, giám sát, theo dõi, chấp hành, thi hành pháp luật tốt hơn.”
Ông Mai Tiến Dũng( Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ )
Về khía cạnh pháp lý, cần phải xem xét tính khách quan, khoa học của các tiêu chuẩn nếu không sẽ làm khó các doanh nghiệp. Bởi lẽ nếu điều này thành hiện thực, sẽ bất lợi cho các doanh nghiệp sản xuất nước mắm truyền thống khi bị soi chiếu nhiều tiêu chuẩn không phù hợp với thực tế sản xuất. Trong khi nước mắm công nghiệp chỉ cần lấy một phần nguyên liệu của nước mắm truyền thống loại 3, loại 4 để sản xuất, để đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng và lợi ích của doanh nghiệp. Các cơ quan quản lý cần phải xây dựng một văn bản quy phạm pháp luật riêng biệt phù hợp với 2 quy trình sản xuất, tạo ra 2 loại nước gia vị có thành phần khác nhau
Ông Phạm Văn Nhân ( chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần chế biến dịch vụ thuỷ sản Cát Hải, Hải Phòng) nêu ý kiến: ” Chúng ta phải lấy gốc của những nhà sản xuất để đưa ra tiêu chí. Vì những người sản xuất là những người có kinh nghiệm nhất. Những người nằm đêm, ăn đêm nằm ngủ với sản phẩm, họ hiểu được sản phẩm và hiểu được nguyên liệu như thế nào. Tôi cho rằng, tất cả các cơ quan quản lý quốc gia phải tham khảo các đơn vị sản xuất nước mắm truyền thống toàn quốc để đưa ra tiêu chí phù hợp. Không những phù hợp cho hiện tại mà phù hợp cho chiến lược lâu dài để bảo vệ thành quả, sản phẩm truyền thống của đất nước ”
Ông Phạm Văn Nhân ( chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần chế biến dịch vụ thuỷ sản Cát Hải, Hải Phòng)
Nguyên nhân dẫn đến dừng công bố quy chuẩn, tiêu chuẩn về sản xuất nước mắm
Câu chuyện về xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn về sản xuất nước mắm là một câu chuyện dài bắt đầu từ 3 năm trước, sau khi xảy ra vụ khủng khoảng truyền thông nước mắm truyền thống nhiễm asen năm 2016. Tháng 2/2017, cục quản lý chất lượng nông lâm thuỷ sản của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn đã ra quyết định thành lập ban biên soạn quy chuẩn kĩ thuật quốc gia cho sản phẩm nước mắm cùng 10 thành viên. Tháng 2/2018, sau một năm cục quản lý chất lượng nông lâm thuỷ sản đã ban hành quyết định lập ban biên soạn thay thế. Tháng 2/2019, dự thảo tiêu chuẩn quốc gia về sản xuất nước mắm vừa được công bố, ngay lập tức vấp phải phản ứng trái chiều rộng rãi trong dư luận. Đến đầu 3/2019, Bộ khoa học và công nghệ tuyên bố tạm dừng thủ tục công bố tiêu chuẩn này để lấy ý kiến thêm.
Sau chừng ấy năm tốn rất nhiều nguồn lực, đến nay các tiêu chuẩn quy chuẩn về nước mắm vẫn chưa hoàn thành. Cần phải khẳng định rằng, việc ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn phải đảm bảo an toàn cho người sử dụng và quyền lợi của người tiêu dùng. Vì vậy, việc đưa ra những quy định để phòng ngừa rủi ro là cần thiết. Sau mấy quy định mà trở thành rào cản và gây bất lợi thì cần phải xem xét lại. Vụ việc nước mắm nhiễm asen diễn ra cách đây chưa lâu vẫn còn là một bài học nhãn tiền, bởi lẽ nước mắm truyền thống không đơn thuần là một sản phẩm mà nó còn là nét văn hoá truyền thông lâu đời của Việt Nam. Do đó, một tiêu chuẩn dù nhắm mục đích gì cũng phải đáp ứng yêu cầu giúp lưu giữ, bảo tồn một nghề truyền thống, để không chỉ giữ lại phương tiện mưu sinh cho người dân mà còn là bảo tồn những nét văn hoá đặc trưng của dân tộc.
Có một thực tế, phải mất hơn 2 năm kể từ khi có quyết định thành lập ban biên soạn quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho sản phẩm nước mắm, với hàng loạt biến động về mặt nhân sự, cũng như tiêu tốn nhiều nguồn lực thì ban này mới đưa ra được bản dự thảo tiêu chuẩn quốc gia về sản xuất nước mắm. Và ngay lập tức kể từ thời điểm công bố, bản dự thảo này đã vấp phải phản ứng trái chiều trong dư luận vì cho rằng các điều khoản trong bản dự thảo này phi thực tế, thiếu tính khả thi. Thậm chí, nếu đưa vào áp dụng thì ngành sản xuất nước mắm truyền thống có nguy cơ bị xoá sổ. Chính vì sự bất cập này, chỉ một thời gian ngắn sau đó, phó thủ tướng chính phủ Vũ Đức Đam cũng như bộ Khoa học và công nghệ đã chỉ đạo tạm dừng công bố bản tiêu chuẩn này để lấy ý kiến thêm.
Để có góc nhìn sâu hơn về vấn đề này, chúng ta hay theo dõi ý kiến của đại biểu Phạm Văn Tuân, đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình
Hỏi đáp cùng đại biểu Phạm Văn Tuân, đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình
Hỏi: Dự thảo tiêu chuẩn quốc gia về quy phạm thực hành sản xuất nước mắm đang vấp phải nhiều ý kiền trái triều trong thời gian qua. Ông đánh giá thế nào về vấn đề này?
Đáp: Khi tìm hiểu về lĩnh vực này, tôi đã liên hệ lại năm 2016, sự cố về thạch tín trong nước mắm truyền thống và tìm hiểu về nội dung dự thảo quy phạm tiêu chuẩn nước mắm, sản xuất nước mắm truyền thống của bộ nông nghiệp ban hành.Tôi nhận thấy có 2 loại nước mắm, một là nước mắm truyền thống của bà con ngư dân chế biến ở các vùng ven biển của nước ta, thứ hai là nước mắm sử dụng chất phụ gia là nước mắm công nghiệp. Qua ý kiến của các nhà khoa học, các bộ, ban ngành nên tập trung vào 2 hướng như thế.
>> Xem thêm Cuộc chiến nước mắm 2019
Hỏi: Nhiều ý kiến cho rằng, việc gom chung nước mắm truyền thống và nước mắm công nghiệp vào làm một nhóm để chúng ta có thể quản lý một tiêu chuẩn chung là không hợp lý. Vì đây thực chất là 2 sản phẩm khác nhau, phải có tên gọi khác nhau, phải có nhưng quy chuẩn quản lý chất lượng khác nhau. Vậy quan điểm của đại biểu như thế nào trước những ý kiến này?
Đáp: Qua tìm hiểu cử tri và một số vùng, không phải riêng Thái Bình và một số tỉnh thành, có nhiều nước mắm khác nhau. Quy cho cùng, nước mắm truyền thống mỗi một vùng, mỗi một địa phương, mỗi một sản phẩm có yếu tố khác nhau. Kể cả tiêu chuẩn quy trình sản xuất và kinh nghiệm của bà con ở mỗi vùng biển nên nước mắm truyền thống có chất lượng, hương vị khác nhau. Chính vì thế quy chung nước mắm truyền thống và nước mắm có sử dụng chất phụ gia, gọi là nước mắm công nghiệp, như một số nhà khoa học đã phân tích trên phương tiện truyền thông đã có ý kiến
Hỏi: Một văn bản nếu được ban hành sẽ tác động rất sâu rộng và toàn diện đến một ngành sản xuất đã có từ rất lâu đời mà trong đó tồn tại nhiều điểm bất hợp lý khiến dư luận và các bên liên quan có nhiều ý kiến trái chiều. Vậy theo ông, ban soạn thảo dự thảo chưa lường trước được hết hay còn nguyên nhân nào khác ?
Đáp: Tất cả các cơ quan nhà nước mà thực hiện việc ban hành chế độ chính sách đều phải liên tưởng đến lợi ích và quyền lợi của người lao động, người dân và gắn với các tổ chức , các cá nhân có liên quan đến lĩnh vực, ngành nghề sản xuất mặt hàng này.Tôi cho rằng trách nhiệm của các bộ ngành phải có sự kết hợp tốt hơn nữa.
Hỏi: Để có thể thực hiện được chức năng quản lý nhà nước và vẫn giữ được môi trường đầu tư kinh doanh, đồng thời vẫn tại điều kiện thúc đẩy sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực sản xuất nước mắm, theo đại biểu các cơ quan chức năng liên quan đặc biệt là bộ khoa học và công nghệ cần thực hiện những giải pháp gì trong thời gian tới?
Đáp: Trong 3 bộ ngành liên quan, đặc biệt là bộ Nội Vụ, bộ Khoa học công nghệ và bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn cần phối hợp với nhau tốt hơn để gắn kết. Một là ban hành tiêu chuẩn nước mắm, hai là quy trình làm mắm truyền thống và xác định rõ nước mắm công nghiệp sử dụng chất phụ gia đó. Tôi tin rằng tạo điều kiện cho các Hiệp Hội cũng là tạo điều kiện cho việc khai thác đánh bắt thuỷ sản. Đồng thời động viên bà con bám biển, thực hiện nhiệm vụ quốc phòng an ninh trong tình hình mới.
Câu chuyện về dự thảo tiêu chuẩn về sản xuất nước mắm vẫn đang được lấy ý kiến đóng góp của các doanh nghiệp sản xuất và các chuyên gia trong lĩnh vực này. Việc bộ khoa học và công nghệ tạm dừng thủ tục công bố tiêu chuẩn với nước mắm vẫn đang gây tranh cãi thể hiện sự lắng nghe đầy cầu thị của cơ quan quản lý. Nhưng điều này là chưa đủ bởi tạm dừng nên không loại trừ dự thảo tiêu chuẩn Việt Nam về quy phạm thức hành sản xuất nước mắm vẫn tiếp tục được biên soạn và áp dụng trong thời gian tới. Nên gọi tên các loại nước gia vị như thế nào, tiêu chuẩn quy chuẩn ra sao để tạo cơ hội cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp, điều này rất cần sự quan tâm của ban dự thảo tiêu chuẩn sản xuất nước mắm.
